W dniu 11 stycznia 2005 roku odbyło się kolejne spotkanie Klubu Informatyka. Spotkanie poświęcone było problemowi dostępności zasobów internetowych dla osób niewidomych, niedowidzących i innych osób, np. starszych lub mających dysfunkcje ruchowe. Spotkanie odbyło się dzień po ogłoszeniu przez Komisję Europejską społecznych, internetowych konsultacji dotyczących problematyki szeroko pojętej dostępności (eAccessibility) zarówno komputerów, jak i urządzeń przenośnych (telefonów komórkowych, palmtopów, etc.) oraz stron internetowych.

Konsultacje odbywają się za pomocą formularza, w stosunku do którego sami jego twórcy z żalem przyznają, iż jest przygotowany w sposób dla wielu niedostępny:
http://europa.eu.int/yourvoice/forms/dispatch?form=369.

W kawiarni Coffee Point w Warszawie pojawiły się osoby, które na co dzień przygotowują internetowe witryny, ale również osoby niepełnosprawne, które zmagają się z problemami niedostępności. Głównym zadaniem środowiska powinno być uświadamianie tych problemów, gdyż okazuje się, iż osoby tworzące zasoby internetowe, lub zlecające ich utworzenie, a także nadzorujące ich wykonanie, często nie zdają sobie sprawy z trudności, z jakimi spotykają się zwykli użytkownicy przygotowanych i uruchomionych witryn. Problem braku świadomości występuje na każdym etapie prac nad stroną internetową. Wykonawca często zmuszany jest do przygotowania internetowej publikacji ściśle wedle wskazówek klienta. Należy zatem zwiększać również świadomość klientów. Jak to zrobić?

Podczas spotkania Roman Roczeń dokonał pewnej prezentacji. Czasem wystarczy zainstalować oprogramowanie udźwiękawiające, wyłączyć monitor, zgasić światło i sprawdzić, w jaki sposób osoba niewidoma odbiera przygotowaną witrynę. Czasem wystarczy wyłączyć w przeglądarce opcje pokazywania grafik, flasha czy wykonywania javascriptów. Oczywiście problemy dostępności nie ograniczają się do prezentowania grafiki. Należy zwrócić uwagę na sposób nawigowania po witrynie, wszak przeglądarka w określony sposób prezentuje zakodowane treści. Należy zwrócić uwagę na poprawne opatrzenie linków stosownymi opisami, pamiętać o stosowaniu tekstów alternatywnych, niestosowaniu ramek (frame), etc... Pomaga przygotowanie strony zgodnie z rekomendowanymi przez organizacje takie jak W3C standardami tworzenia internetowych zasobów. Można by wymieniać kolejne, obok świadomości (Awareness), kompetencji (Competence), dostępności (Accessibility), postulaty, takie jak wiarygodność prezentowanych informacji (Credibility).

Podczas spotkania odbyła się burzliwa dyskusja dotycząca podmiotów, które powinny być zobligowane do dbania o dostępność swoich internetowych zasobów. Czy powinna być do tego zobowiązana jedynie szeroko rozumiana administracja publiczna, a warunek dostępności (Web Accessibility) powinien dotyczyć jedynie informacji publicznych publikowanych na oficjalnych stronach urzędów czy w ramach Biuletynów Informacji Publicznych? Podstawą takiego twierdzenia jest ogólny warunek równego traktowania obywateli oraz postulat upubliczniania informacji dotyczących działania administracji publicznej w duchu neutralności technologicznej i interoperacyjności. A może każdy z podmiotów publikujących strony internetowe (również komercyjne) powinien być zobligowany do spełnienia postulatu dostępności? W tym ostatnim przypadku argumentem mógłby być ogólny postulat zakazu dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Przeciwnicy tego poglądu wskazują na inne pola aktywności. Zadają pytanie: czy z postulowanego zakazu dyskryminacji osób niepełnosprawnych wynika dla wydawcy tradycyjnych książek obowiązek opublikowania również brajlowskiej wersji tej samej książki? Zastanawiając się można postulować zasadę "racjonalnych usprawnień", w szczególności na podobnych zasadach, o jakich mówi art. 5 Dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 roku w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu.

Zgromadzeni doszli do wspólnego stanowiska: w przypadku informacji publicznej zachowanie standardu dostępności powinno być obligatoryjne. Przygotowanie internetowych stron administracji publicznej w sposób niezgodny z międzynarodowymi standardami jest w istocie dyskryminacją bezpośrednią, a więc mniej przychylnym traktowaniem osób ze względu na niepełnosprawność czy wiek. Publikowanie dokumentów na stronach administracji publicznej w formatach możliwych do odczytania jedynie przez niektóre, często komercyjne programy, lub niektóre ich wersje, stanowi swoisty delikt przeciwko dostępności i jest dyskryminacją niektórych potencjalnych odbiorców informacji (w szczególności tych, którzy nie korzystają z komercyjnego oprogramowania). Dostępność należy zatem uwzględnić przygotowując specyfikacje istotnych warunków zamówienia w przypadku zamówień publicznych. Odbierający przygotowane strony internetowe powinni sprawdzić czy wymóg dostępności został uwzględniony przez wykonawcę. Pozostały kontrowersje wokół postulatu zobligowania podmiotów gospodarczych czy innych aktorów społeczeństwa informacyjnego (np. stowarzyszeń, osób fizycznych, etc.. ) do stosowania się przy przygotowywaniu internetowych publikacji do zasad umożliwiających dostęp.

Poprawnie przygotowany serwis internetowy będzie również dostępny dla osób, które nie widzą, a korzystają z mechanizmów udźwiękawiających czy listew brajlowskich. Stąd trzeba jasno powiedzieć: nie chodzi o przygotowywanie serwisów internetowych (lub ich wersji) specjalnie dla niewidomych czy niedowidzących. Należy egzekwować to, by serwisy były przygotowywane profesjonalnie. Należy również uświadamiać problemy związane z dostępnością, gromadzić i upowszechniać informacje dotyczące standardów prezentowania informacji. Stąd zgromadzeni na spotkaniu Klubu Informatyka uznali za celowe wspieranie takich inicjatyw jak przygotowanie i rozwijanie serwisu internetowego "Web Accessibility po polsku", znajdującego się pod adresem www.dwww.pl. Warto również promować serwisy spełniające odpowiednie kryteria dostępności.

Piotr Waglowski

Warto przeczytać:

Felieton Piotra Waglowskiego o osobach niewidomych

Raport specjalny Computerworlda na temat dostępności polskich witryn administracji publicznej, kwiecień 2004

Artykul Pawla Czerskiego "Standardy sieciowe - za czy przeciw?"

(ao)